Jak leczyć niewydolność nerek

Dzisiaj kilka słów o leczeniu niewydolności nerek. Nerki uważa się za zdrowe o ile prawidłowo pełnią funkcję filtracyjną. A w moczu nie znajdywane są śladów krwi albo białka.

Jak wiadomo stopień filtracji (przesaczania kłebuszkowego) zależy od wieku i wielu innych czynników, które wpływają na prace nerek. Trwałe upośledzenie funkcjonowania nerek może być wyznacznikiem przewlekłej niewydolności nerek. Nerki powinny stopniowo utracić zdolność usuwania z krwi szkodliwych produktow przemiany materii. Proces postępowania przewlekłej niewydolności nerek dzieli się na pięć stadiów: w stadiach 1-4 leczenia właściwego koncentruje się na podtrzymaniu funkcji nerek, w stadium piątym natomiast jedyną alternatywą może być też dializoterapia albo przeszczep.

Poszczególne stadia choroby przewlekłej nerek
Stadium Przewlekłej choroby nerek	Nazwa	GFR (ml/min)
1	choroba nerek z prawidłowym GFR	≥90
2	PNN wczesna	60—89
3	PNN umiarkowana	30—59
4	PNN ciężka	15—29
5	PNN schyłkowa (mocznica)
PNN – przewlekła niewydolność nerek, GFR – przesączanie kłębuszkowe

Pamiętajmy, że prawidłowa czynność nerek zapewnia optymalne warunki do pracy wszystkich narządów oraz tkanek w organizmie. Podstawowym wskaźnikiem czynności nerek może być ich wydolność. W przypadku niewydolności nerek dochodzi do niedostatecznego oczyszczania krwi oraz usuwania wody, co prowadzi do wzrostu stężenia produktów przemiany materii, toksyn oraz przewodnienia. Nerki przestają również pełnić wszystkie odmienne funkcje regulacyjne. Niewydolność nerek dotyczy nie jedynie tego narządu, „zanieczyszczona” nasza krew dociera bowiem do każdego organu oraz tkanki, zaburzając ich funkcje. Rozróżnia się dwa typy niewydolności: ostrą oraz przewlekła. Ostra niewydolność nerek posiada zazwyczaj bardziej gwałtowny przebieg, może być nie mniej jednak odwracalna.

Tak zwana przewlekla niewydolność nerek może być procesem nieodwracalnym oraz postępującym, prowadzacym do nieuchronnej utraty funkcji nerek. Wielkość przesączania kłebuszkowego (czyli GFR) oblicza się z odpowiednich wzorów na podstawie wyniku stężenia kreatyniny w surowicy krwi, uwzględniając masę ciała, wiek oraz płeć (oblicz GFR korzystając z kalkulatora GFR zamieszczonego w naszym serwisie). Przewlekla niewydolność nerek rozwija się w następstwie postępującego oraz nieodwracalnego upośledzenie funkcji narządu. Do rozwoju przewlekłej niewydolności nerek dochodzi stopniowo. Początkowo zaburzone funkcjonowanie nerek nie wpływa na funkcje innych organów. Poczatkowo powinny nie występować żadne objawy kliniczne albo są one niecharakterystyczne (np. nadciśnienie tętnicze). Niewydolność nerek charakteryzuje się utrata zdolności do oczyszczania organizmu z ubocznych produktów przemiany materii. Nerki w prawidłowy sposób nie wydalaja wody i nie kontrolują homeostazy. Niewydolność nerek objawia sie zmiana objętości wydalanego moczu albo jego brakiem. U chorego można rozpoznać objawy mocznicowego zatrucia organizmu. Schorzenie leczy sie operacyjnie albo stosując leczenia właściwego nerkozastępcze.

Jednak wiele dolegliwości nerek łatwo na poczatku pomylić z dolegliwościami spowodowanymi poprzez zwyrodnienie kręgosłupa w odcinku ledźwiowym albo tzw. bólami korzonków. Przy ostrej niewydolności nerek możliwe są wymioty, biegunka, krwotoki z przewodu pokarmowego. Kiedy dolegliwość się rozwinie, coraz rzadziej oddajemy mocz, pojawiają się obrzęki nog, rąk, niekiedy całego ciała. Wskutek zatrzymywania wody w organizmie dość żwawo zwiększa się masa ciala. Stanom ostrym towarzyszą również zaburzenia oddychania, wywołane poprzez obrzęk płuc. Mięśnie nóg oraz rak często wyraźnie drża, a przewod pokarmowy dręczony może być poprzez mdlości oraz wymioty. Przy przewlekłej niewydolności nerek pierwszym objawem może być też chwiejne ciśnienie tętnicze i tzw. zagęszczenie moczu. Z upływem czasu pojawia się wzmożone pragnienie oraz częste oddawanie moczu. Zwykle rozwija się również nadciśnienie tetnicze.

Wiadomo, że im bardziej utrwalona choroba, tym więcej objawow. Czesto pojawia się świąd skóry, obrzęki kończyn, bolesne skurcze oraz tzw. zespół niespokojnych nóg. System krążenia również szwankuje. Pojawia się zadyszka po wysiłku, bole głowy, zaburzenia widzenia spowodowane nadciśnieniem tętniczym. Nocą chorzy cierpia na napady duszności, a pojawiający się dość często bol za mostkiem może sugerować zawał serca. Stałymi objawami sa czkawka oraz wymioty. Przy ostrym kłębuszkowym zapaleniu nerek pojawia się ból w okolicy lędźwi, ciemnoczerwone zabarwienie moczu, obrzęki pod oczami oraz podwyższone ciśnienie tętnicze. Prawidłowe GFR wynosi powyżej 90 mililitrów na minutę, natomiast kiedy może być trwale mniejsze niż 60 mililitrów na minute mówimy o obecności przewlekłej niewydolności nerek. Należy pamiętać, że nie każda przewlekla dolegliwość nerek oznacza istnienie przewlekłej niewydolności nerek. W zależności od wielkości GFR wyróżnia się 5 stadiów przewlekłej dolegliwości nerek, gdzie każde wyższe stadium oznacza większe upośledzenie czynności nerek oraz poważniejsze zaburzenia i powikłania związane z ich niewydolnością (zobacz tabelę poniżej). Przewlekłą chorobą nerek nazywamy uszkodzenie narządu utrzymujące się ponad 3 miesiące. Uszkodzenie nerek objawia się nieprawidłowościami w badaniach laboratoryjnych (krwi albo moczu) albo zaburzeniami w obrazie morfologicznym albo badaniach obrazowych nerek.

Jedak na upośledzenie czynności nerek wskazuje także zmniejszone przesaczanie kłębuszkowe, czyli tzw. GFR. Towarzyszyć mu może uszkodzenie narządu albo również nerki powinny być też nieuszkodzone. Oznacza to, że chory może nie mieć objawów. Ostra niewydolność nerek – do zaburzenia pracy nerek dochodzi nagle, w krótkim czasie narastają objawy niewydolności. Za ostrą niewydolność nerek odpowiada niedostateczne ukrwienie nerki, dolegliwości kłębuszków oraz miaższu nerki i zaburzenia odpływu moczu. Ostra niewydolność nerek (ONN) może być potencjalnie odwracalnym stanem nagłego pogorszenia czynności wydalniczej nerek. Patomechanizm tego schorzenia związany może być ze spadkiem filtracji w nefronach. Zespól objawów ONN podzielić można na fazy: wstępna (zadziałanie czynnika uszkadzajacego), skąpomoczu albo bezmoczu (oligurii albo anurii), wielomoczu (poliurii) i reparacji. Niewydolność nerek to także dolegliwość niebezpieczna dla źycia oraz zdrowia każdego człowieka. Skoro ostatnio rzadziej oddajesz mocz, pojawiły się obrzeki nóg, rąk oraz całego ciała warto sprawdzić czy może nerki radzą sobie ze swoją podstawowa funkcją – oczyszczaniem organizmu.

Pamiętajmy, że bez względu na przyczynę, z czasem dochodzi do zmniejszenia liczby prawidłowo pracujących nefronów (zobacz: Budowa oraz czynność nerek) i zwlóknienia nerek. Przewlekła dolegliwość nerek zwykle posiada charakter postępujacy, co oznacza, że w sposob nieunikniony prowadzi do pogarszania się czynności nerek (zmniejszania GFR), co najogólniej można wyjaśnić przeciążeniem pozostałych sprawnych nefronów. Istnieją nie mniej jednak skuteczne sposoby leczenia, zwalniające postep uszkodzenia nerek (zobacz niżej). Leczenia właściwego obejmuje: leczenia właściwego przyczynowe, hamowanie postępu choroby, zapobieganie powikłaniom oraz ich leczenie, przygotowanie do leczenia właściwego nerkozastępczego oraz leczenia właściwego nerkozastępcze. Należy pamiętać o leczeniu dolegliwości współistniejących, profilaktyce dolegliwości sercowo-naczyniowych, których duże ryzyko wystepuje w przebiegu przewleklej niewydolności nerek. Chorzy powinni zaprzestać palenia papierosów oraz zaszczepić się na WZW typu B. Przy nawracających zakażeniach układu moczowego pacjent powinien mieć ze soba wyniki posiewu moczu oraz poziomu glukozy, a przy białkomoczu dodatkowo wynik dobowej utraty białka, badanie cholesterolu oraz wapnia. Natomiast przy nadciśnieniu tętniczym konieczne może być badanie dna oka.

Wiadomo, że przewlekła dolegliwość nerek może być częstym zaburzeniem, co wynika z dużego rozpowszechnienia głównych jej przyczyn, przede wszystkim cukrzycy, nadciśnienia tetniczego oraz miażdżycy. Ogólnie można przyjąć, że każdego roku przewlekła dolegliwość nerek wystąpi u 150 na milion osób, nie mniej jednak w starszym wieku może być ona znacznie częstsza oraz występuje także u 30% osób powyżej 65. roku życia. Dializa otrzewnowa może być przede wszystkim zarezerwowana dla dzieci, pacjentów powyżej 65 r.ż, pacjentów z cukrzycą oraz chorobami sercowo-naczyniowymi. Może być stosowana kiedy pacjent posiada ograniczony dostep do ośrodka dializacyjnego, np. ośrodek może być oddalony od miejsca zamieszkania. Może być wygodnym rozwiązaniem, bo nie ogranicza pacjentow w ciagu dnia, może być też przeprowadzana w nocy, w trakcie snu. Nie wymaga tak restrykcyjnego planu dnia oraz zapewnia większa wygodę w porównaniu z hemodializą tradycyjną. By postawić diagnozę, nefrolog da skierowanie na kolejne specjalistyczne badania, które pokażą szczegóły budowy oraz funkcjonowania nerek. Ujawnią zniekształcenia w budowie, zlogi, kamienie, torbiele, guzy. Tymi badaniami są: urografia (prześwietlenie promieniami RTG układu moczowego po podaniu kontrastu), USG (badanie za pomocą fal dźwiękowych), scyntygrafia (badanie wykorzystuje połączoną z komputerem gammakamerę, która śledzi znacznik izotopowy podany dożylnie). Objawy zależą od przyczyny, ktora doprowadziła do uszkodzenia nerek i od nasilenia samej przewlekłej dolegliwości nerek, tzn. od jej stadium (zobacz tabelę powyżej). Jeśli przyczyną może być pierwotna dolegliwość nerek, np. kłębuszkowe albo śródmiąższowe zapalenie nerek, to także objawia sie ona obecnościa bialkomoczu, krwiomoczu, niekiedy obrzękami (zespól nerczycowy) oraz – czesto – wysokim ciśnieniem krwi.

Jak widomo przeszczepienie nerki przywraca prawidłową równowagę wewnątrzustrojową oraz czynność wydzielniczą nerki i wydluża nasze życie oraz zapewnia właściwszą jakość w porównaniu z dializoterapią, i dlatego może być metodą z wyboru w leczeniu schyłkowej niewydolności nerek czyli mocznicy. Skuteczna terapia powoduje cofanie się wiekszości objawów mocznicy. Jeśli nerki niedostatecznie oczyszczają nasza krew z substancji powstających w procesie przemiany materii, toksyny gromadzą się w organizmie oraz zakłócają prace wielu narządów. To także rzutuje na samopoczucie: pojawia się zmeczenie oraz osłabienie, ocieżałość, drażliwość, kłopoty z koncentracją, brak apetytu, chudnięcie, nudności, wymioty. Ręce stają sie opuchnięte, drętwieją. Utrzymuje się także obrzęk twarzy oraz stop. Ponadto często boli głowa, a skora łuszczy sie oraz swedzi. Natomiast jeśli przyczyną może być cukrzyca albo nadciśnienie tętnicze, to także pierwszym objawem przewlekłej dolegliwości nerek może być pojawienie się niewielkiej ilości albuminy w moczu, ktore nazywamy mikroalbuminurią (gdy ilość albuminy w moczu wynosi od 30 do 300 miligramów w ciągu doby).

No i niekiedy pierwszym zauważonym objawem może być podwyższone ciśnienie krwi, zmierzone przy okazji badań okresowych do pracy albo podczas wizyty u lekarza z innego powodu, albo czestsze niż zwykle oddawanie moczu, zwłaszcza w nocy. Gdy w organizmie może być nadto duże stężenie potasu (co wykażą badania), trzeba zrezygnować z takich produktów jak pomidory (oraz ich przetwory), banany, orzechy, kakao, czekolada, nasiona roślin strączkowych, suszone owoce, musli, kasze, grzyby, wywary mięsne oraz warzywne. Bogate w potas są również miesa oraz warzywa (zwlaszcza ziemniaki). Powinno się je wstepnie obgotować, odlać wodę oraz gotować ponownie w nowej. Kiedy dojdzie do zmniejszenia przesączania kłębuszkowego, rozwijają sie objawy niewydolności nerek, będące następstwem upośledzenia czynności nerek w zakresie oczyszczania, utrzymywania homeostazy organizmu i wytwarzania aktywnych substancji (zobacz rozdział: Budowa oraz czynność nerek). Nieskuteczne usuwanie wody oraz sodu może być przyczyną gromadzenia się ich w organizmie, co prowadzi do wzrostu ciśnienia krwi, obrzęków (twarzy, stóp, dłoni) i pogorszenia pracy serca, objawiającego się zadyszką albo dusznością. Przewlekła niewydolność nerek – rozwija się poprzez dłuższy czas pod wpływem dolegliwości nerek oraz przewlekłych dolegliwości całego organizmu. Objawy kliniczne niewydolności narastaja powoli. Dolegliwość poczatkowo może nie dawać żadnych objawów. Z kolei przewlekła niewydolność nerek to także stan nieodwracalnego uszkodzenia kłębuszków nerkowych, który wymaga leczenia właściwego nerkozastepczego dla utrzymania chorego przy życiu.

Pamiętajmy, że przyczynami wystąpienia tego typu niewydolności powinny być też dolegliwości kłębuszków nerkowych (pierwotne oraz wtórne), nefropatia cukrzycowa, dolegliwości naczyń, dolegliwości cewkowo-śródmiąższowe i dolegliwości z towarzyszącymi torbielami nerek. Patomechanizm przewlekłej niewydolności nerek wiąże się ze stopniową redukcja liczby czynnych nefronów. W konsekwencji mniejsza liczba czynnych nefronow prowadzi do zaburzeń, takich jak zaburzenia gospodarki jonowej (wapniowo-fosforanowej, wodorowęglanowej oraz potasowej), zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, hiperparathormonemii i upośledzenia funkcji wydalniczych oraz wewnatrzwydzielniczych. Przy zaawansowanej mocznicy dochodzi do zaburzeń gospodarki fosforanowej. Wtenczas trzeba zrezygnować z takich pokarmów, jak ryby, podroby, cielęcina, gesina, płatki zbożowe, kasze, musli, nasiona strączkowe, pieczywo razowe, dania błyskawiczne oraz napoje gazowane. Upośledzenie wydalania fosforanów i wytwarzania aktywnej postaci witaminy D prowadzi do nadczynności przytarczyc i różnorodnych zaburzeń kości, nazywanych osteodystrofią nerkową.

Jednak kiedy stężenie fosforanów może być duże, powinny one wiazać sie w tkankach z wapniem oraz wspolnie odkładać w ścianach tetnic, zwiększajac ryzyko zawału serca oraz udaru mózgu. Nadto małe wytwarzanie erytropoetyny może być przyczyną niedokrwistości (anemii), a upośledzone wydalanie kwasów prowadzi do tzw. kwasicy. W organizmie gromadzi się dużo substancji, które zdrowe nerki skutecznie usuwają. Substancje te nazywane toksynami mocznicowymi zaburzają czynność wszystkich narządów organizmu. W ciężkiej niewydolności nerek występuje dużo różnorodnych objawów, z których główne zebrano w tabeli poniżej. Przewlekłą niewydolność nerek można podzielić na cztery etapy.W pierwszym niewydolność nerek pozostaje utajona, chory wydala większą objetość moczu. Drugi etap to także wyrównana niewydolność nerek. Objawami są nadciśnienie tętnicze oraz niedokrwistość. W trzecim stadium pracuje jedynie 25% miąższu nerek. Chory odczuwa osłabienie, posiada problemy z pamięcia oraz snem, waga ciała zmienia się – dochodzi do spadku lub do wzrostu z pojawieniem się obrzęków. U kobiet może dojść do zaburzenia miesiączkowania. Czwarty etap to także mocznica, czyli schyłkowa niewydolność nerek. Okres ów może być niebezpieczny dla życia, pojawiają się liczne objawy kliniczne, istnieje konieczność leczenia właściwego nerkozastępczego. Ważne może być przyjmowanie ściśle ustalonej poprzez lekarza ilości płynów. Sposób przygotowania potraw powinien być też taki, jak w diecie lekkostrawnej. Należy unikać smażenia, pieczenia oraz obsmażania. Najlepiej gotować albo piec w folii.

Wiadomo, że przewlekła chorobę nerek lekarz rozpoznaje na podstawie utrzymujących się dłużej niż 3 miesiące cech uszkodzenia nerek albo zmniejszenia przesączania kłębuszkowego (GFR). Na podstawie dolegliwości zgłaszanych poprzez pacjenta i objawów stwierdzonych w trakcie badania, lekarz może podejrzewać obecność uszkodzenia nerek a także ich niewydolności, jednak, by potwierdzić rozpoznanie, należy wykonać badanie moczu, oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy krwi oraz, zwykle, wykonać USG nerek. Na podstawie stężenia kreatyniny oblicza się wielkość przesączania kłębuszkowego (GFR) oraz określa stadium przewlekłej dolegliwości nerek. W pierwszej kolejności należy określić, czy może pacjent cierpi na ostrą, czy może przewlekłą niewydolność nerek. Następnie należy ustalić jej przyczyny, biorac pod uwagę możliwość wywołania takiego stanu pacjenta stosowaniem lekow nefrotoksycznych. Na podstawie badań określa sie stopień niewydolności i ocenia odmienne biochemiczne oraz hematologiczne markery (np. ciśnienie krwi czy może równowagę płynową ustroju). Z wywiadu z kolei należy uzyskać informacje na temat towarzyszących chorobie symptomów i współistniejących dolegliwości układu sercowo-naczyniowego czy może również przewodu pokarmowego, które powinny mieć wpływ na leczenie.