Moi drodzy, dzisiaj podejmiemy ważny temat – zawał serca. Zawał mięśnia sercowego, popularnie również Zawał serca, bądź Atak serca czyli po lac. infarctus myocardii – martwica mięśnia sercowego spowodowana jego niedokrwieniem na skutek zamkniecia tętnicy wieńcowej doprowadzającej ludzka krew do obszaru serca. Zawał serca może być zwykle skutkiem pęknięcia blaszki miażdżycowej w naczyniu wieńcowym, czyli naczyniu doprowadzającym ludzka krew do serca. Kiedy blaszka pęka, tworzy sie wokół niej skrzeplina – złożona z płytek krwi oraz włóknika, która zamyka naczynie wieńcowe oraz całkowicie blokuje napływ krwi do mieśnia sercowego.
Jak wiadomo zawał mięśnia sercowego może być postacią dolegliwości niedokrwiennej mięśnia sercowego (obok nagłej śmierci sercowej, dławicy sercowej, przewlekłej dolegliwości niedokrwiennej serca oraz tzw. kardiomiopatii niedokrwiennej). W krajach europejskich dolegliwości ukladu krążenia (w szczególności serca, tętnic oraz żył) są najczęstszą przyczyną zgonow. Z powodu schorzeń sercowo-naczyniowych, w tym zawału mięśnia sercowego, umiera dwa razy więcej osób niż z powodu dolegliwości nowotworowych. Objawy ataku serca powinny również być też niecharakterystyczne. Nie zawsze bedzie to także ból za mostkiem, który może utrzymywać sie poprzez parę minut oraz nie słabnąć. Dochodzace do tego kłopoty z oddychaniem to także znak, że niemal na pewno może być to także zawal serca. Powinny również towarzyszyć mu wymioty, a także biegunka. Im dłużej tetnica może być zamknięta, tym większy obszar mieśnia sercowego umiera, i dlatego im wcześniej rozpocznie się leczenia właściwego majace na celu otwarcie tętnicy wieńcowej, tym większa szansa na uratowanie mięśnia sercowego. Stąd wzięło sie używane często poprzez kardiologów określenie „czas to także mięsień”. Do zawalu mięśnia sercowego najczęściej dochodzi na tle miażdżycy tętnic wieńcowych w przebiegu dolegliwości wieńcowej (często utożsamianej z chorobą niedokrwienną serca). Może ona doprowadzić do zwężenia tętnicy, pęknięcia blaszki miażdżycowej, zakrzepicy czy może niedrożności, a ostatecznie do niedrożności tetnicy. Ognisko miażdżycy w ścianie tetnicy wieńcowej nazywane może być jesteśmy w stanie blaszka miażdżycową powstałą na skutek odkładania się cholesterolu LDL (tzw. „zły cholesterol”) oraz innych tłuszczów w wewnętrznej ścianie tętnicy. Powoduje ona zmniejszenie światla tego naczynia oraz ograniczenie przepływu krwi – często w owych przypadkach pacjent odczuwa objawy dławicy piersiowej, nazywanej również dusznicą bolesną, przy wysiłku czy może zdenerwowaniu. Rocznie w Polsce na zawal serca umiera blisko 200 000 osób. Wedlug Glównego Urzedu Statystycznego z 2009 roku zawału serca doświadczylo kiedykolwiek w swoim życiu 3,4% Polaków, w tym 4,1% mężczyzn oraz 2,5% kobiet. Ryzyko wystąpienia zawału zwieksza się znacznie z wiekiem, np. zawal serca przebyło w przeszlości aż 15% osob w wieku 71–79 lat. Mechanizmem, ktory bezpośrednio prowadzi do zawału, może być pęknięcie albo krwotok do blaszki miażdżycowej lub narastanie zakrzepu na jej powierzchni. W 90% przypadków bezpośrednią przyczyną zawału mięśnia sercowego może być zakrzep, który powstaje w miejscu zwężonym poprzez blaszki miażdżycowe. Chorobowe zlogi nie jedynie zwężają naczynie, ale powodują także spustoszenia w jego ścianie. Kiedy w końcu warstwa wewnętrzna pęka, ludzka krew wpływa do szczeliny, gromadza się plytki krwi oraz uruchomiony zostaje proces krzepnięcia. Tak tworzy się niebezpieczny zakrzep. Skoro wskutek owych zmian średnica naczynia zostanie zweżona powyżej 2/3 – 3/4 jego średnicy (krytyczne zwężenie tętnicy wieńcowej) wówczas zwykle dokonuje się zawał mięśnia sercowego w obszarze zaopatrywanym poprzez dane naczynie (mięsień sercowy ulega niedokrwieniu oraz w ciągu kilku-kilkunastu minut rozpoczyna się jego nieodwracalne uszkodzenie, które w wypadku nieprzywrocenia dopływu krwi prowadzi do powstania ogniska martwicy tego fragmentu mięśnia sercowego). Warto zatem również znać przyczyny zawału serca, które są najczęstsze. Chociaż zawał przytrafi się coraz młodszym osobom to także jednakże największą grupę stanowią meżczyźni w wieku 60-70 lat. Grupą szczególnie narażoną na atak serca są meżczyzni w wieku ponad 45 lat i kobiety powyżej 55 roku życia. Najwiecej może być pośród nich palaczy papierosów, leczących nadciśnienie i mających wysoki cholesterol. Zawał serca przytrafi się glównie osobom z nadwagą oraz otyłością. Okolicznością zwiększającą ryzyko może być również cukrzyca oraz brak aktywności fizycznej. Bol zgłaszany poprzez chorego posiada charakter rozlany, a nie punktowy, tzn. nie można wskazać miejsca bólu jednym palcem. I dlatego pacjent z zawalem serca zazwyczaj wskazuje miejsce bólu, przykładajac całą pięść do mostka. Ból trwa zwykle ponad 20 minut; może się utrzymywać stale albo wielokrotnie ustępować oraz nawracać. U osób w starszym wieku albo chorujących na cukrzycę ból w trakcie zawalu może być też mniej charakterystyczny lub (rzadko) nie występuje wcale. Wowczas zawał objawia się np. w postaci zasłabniecia albo duszności. W rzadkich przypadkach przyczyną zawału może być też zator tętnicy wieńcowej. Może być to także skrzeplina krwi, która powstaje w organizmie, a nastepnie odrywa się oraz wędruje z prądem krwi. W miejscu jej zatrzymania się może dojść do całkowitego zamknięcia światła naczynia krwionośnego. Z powodów tętniczych posiada to także jednakże miejsce stosunkowo rzadko. Odmienne rzadkie przyczyny zawału to także zmiany zapalne tętnic wieńcowych (np. w kile, chorobie Kawasakiego), uraz (np. w wyniku wypadku komunikacyjnego) albo neuropochodne zaburzenia w regulacji przepływu krwi poprzez system naczyń wieńcowych. Ogniskowa martwica mięśnia sercowego może pojawić sie rownież w przebiegu wstrzasu oraz przy dużym przeroście mięśnia sercowego. Równie sporadyczna przyczyna zawału może być zamknięcie tętnicy wieńcowej poprzez nagły skurcz naczynia. Skoro skurcz ustąpi dostatecznie szybko, chory odczuwa jedynie napad dusznicy. Może być to także tak zwana angina Prinzmetala.
Ale kiedy jednakże naczynie pozostanie zamknięte nadto dlugo, zaopatrzenie mieśnia sercowego w tlen zostaje upośledzone oraz rozwija sie zawał serca. Udowodniono rownież, że tendencje do zawalu można dziedziczyć. Przypadki dolegliwości wieńcowych oraz zawału serca w najbliższej rodzinie powinny wzmoc czujność oraz sprawić, że badania profilaktyczne będą realizowane regularnie. Trzeba zatem badać poziom cholesterolu, mierzyć ciśnienie czy może poziom cukru. Czterdziestolatkowie powinni robić takie badania co najmniej co rok. Można także wykonać badanie oznaczajace poziom markerów ryzyka zawalowego. Nie może być ono jednakże przesądzające, bo zawał serca w glównej mierze zależy od trybu życia. Skoro bol w klatce piersiowej utrzymuje się ponad 5 minut oraz nie ustępuje po odpoczynku albo zastosowaniu nitrogliceryny (dotyczy pacjentów, którym lekarz uprzednio zapisal ów lek), należy niezwlocznie zadzwonić pod numer telefonu ratunkowego 999 albo 112 oraz się położyć. Skoro ktoś bliski może być w pobliżu, trzeba jego poprosić o opiekę. Dokonany zawal mięśnia sercowego pod względem morfologicznym może być zawałem bladym, w którym pojawia się martwica skrzepowa (denaturacyjna). Na obrzeżach ogniska zawałowego powinny powstać ogniska uszkodzenia reperfuzyjnego, w wyniku którego pojedyncze kardiomiocyty ulegają martwicy rozpływnej. Zawały powstaja blisko wyłącznie w mięśniu komory lewej oraz w przegrodzie miedzykomorowej serca (zawały komory prawej albo przedsionków są rzadkie). Wbrew rozpowszechnionemu pogladowi, nie można w sposob pewny stwierdzić na stole sekcyjnym świeżo dokonanego zawalu mięśnia sercowego. By potwierdzić zawał serca u zmarłej osoby, osoba taka musi żyć od chwili dokonania zawału co najmniej parę godzin, by w jej sercu można było stwierdzić dyskretne cechy martwicy widoczne morfologicznie. Kłopot wykrywania wczesnych zawałów serca może być ważnym zagadnieniem w medycynie sądowej. Dla stwierdzenia wczesnych zawałów stosuje się metody immunochemiczne oraz histochemiczne (np. zwiększenie fuksynofilii uszkodzonych wlókien mięśniowych) pozwalające wykazać zmiane aktywności enzymów mięśniowych w ogniskach zawału, ale są to także metody mało pewne, zwlaszcza kiedy zwłoki zmarłego nie zostały poddane sekcji krótko po zgonie. Na szczeście także w przypadku jego wystąpienia, zawał serca można leczyć. Stosowane są różne metody, w każdym z przypadków dobierane indywidualnie. Może to także być też angioplastyka tetnic wieńcowych, operacja pomostowania aortalno-wieńcowego (wszczepienie bajpasów) czy może odmienne metody stosowane poprzez kardiologa oraz kardiochirurga. Leczenia właściwego zawału serca obejmuje zarówno sposoby farmakologiczne, jak oraz niefarmakologiczne. Niezwykle ważny może być czas, jaki uplywa od wystąpienia bólu w klatce piersiowej do rozpoczęcia leczenia, bo im wcześniej rozpocznie się leczenia właściwego zawału, tym więcej mieśnia sercowego można uratować. Najlepsze rokowanie dotyczy pacjentów, u których leczenia właściwego rozpoczęto w ciągu pierwszej godziny od wystąpienia objawów. Może być to także tzw. złota godzina. Niestety, dużo osob opóźnia wdrożenie odpowiedniego leczenia właściwego takimi niepotrzebnymi czynnościami, jak leczenia wlaściwego się na własną rękę, dzwonienie do rodziny, znajomych czy może lekarza rodzinnego. Pierwsza pomoc sprowadza się do ułożenia chorego w pozycji półsiedzącej (o ile może być przytomny) albo bocznej ustalonej (jeśli może być nieprzytomny), wezwaniu fachowej pomocy medycznej oraz kontroli tętna oraz oddechu (jeśli ustanie praca serca oraz oddech należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową). W warunkach domowych należy podać 300–500 mg aspiryny doustnie oraz natychmiast wezwać karetkę. Nie podawać nitrogliceryny przy objawach wstrząsu: pacjent blady, zlany zimnym potem. Nie wolno podawać preparatów zawierajacych diklofenak, odradza się podawanie glikozydów nasercowych czy może jakichkolwiek innych lekow (w tym nasercowych albo nadciśnieniowych). Czas od wystąpienia pierwszych objawów do momentu dostarczenia chorego do szpitala decyduje o możliwości wykonania mechanicznej reperfuzji naczynia albo podania leków trombolitycznych, co posiada decydujace znaczenie dla przeżywalności oraz stopnia uszkodzenia mięśnia sercowego. Najlepiej naturalnie do zawału serca nie dopuścić, ale kiedy więc już się wydarzy, warto widzieć co wtenczas robić. Zachęcam do zapoznania sie ze sposobami postępowania w przypadku wystąpienia objawów zawału serca. Dzieki temu bedziecie wiedzieli gdy zastosować nitroglicerynę, a gdy lepiej od razu wezwać ratownikow. Pierwsza pomoc przy zawale serca może być wprawdzie niezwykle istotna, ale znacznie ważniejsze może być wezwanie profesjonalistów. Pierwszej pomocy po zawale serca można bowiem udzielić więc już w karetce pogotowia. Dużym błędem może być wyruszenie do szpitala własnym środkiem lokomocji albo korzystanie w tym celu z uprzejmości osób bliskich. Jedynym bezpiecznym środkiem transportu osoby z podejrzeniem zawalu serca może być karetka pogotowia, bo więc już podczas drogi do szpitala można rozpocząć leczenie. Nieraz we wczesnym okresie zawalu dochodzi do zatrzymania krażenia (serce wnet przestaje pracować).
W każdym przypadku personel karetki dysponuje odpowiednią wiedzą oraz wyposażeniem, by przywrócić pracę serca. Wiec już w czasie transportu ratownik kontaktuje się z personelem szpitala, ktory może się przygotować do natychmiastowego wdrożenia leczenia wlaściwego zawału serca. Ostry zawał serca może być bowiem stanem naglącym, wymagającym szybkiej interwencji medycznej. Jednakże okolo 60% chorych umierających z powodu zawału, ginie w pierwszej godzinie dolegliwości – najczęściej wciąż jeszcze przed uzyskaniem kwalifikowanej pomocy lekarskiej. Skoro bol w klatce piersiowej utrzymuje się około 15 minut, nie należy zwlekać z wezwaniem pomocy. Pierwsza godzina ataku serca może być rozstrzygająca, jednakże w praktyce sprowadza sie to także do pierwszych 4 godzin. Opóźnienie leczenia właściwego wynika najczęściej z winy niezdecydowanego pacjenta (ociąganie sie z wezwaniem pomocy lekarskiej dotyczy 62% pacjentów). Opóźnienie z winy transportu dotyczy 9% przypadków, a 29% opóźnień wynika z wewnatrzszpitalnych procedur. Zawał serca (mięśnia sercowego) może mieć różne objawy. Zawał serca stwierdza się wtedy, kiedy dochodzi do zamknięcia (zatkania) blaszką miażdżycową naczynia wieńcowego, czyli tetnicy doprowadzającej do serca utlenowaną krew. Ta sekcja mięśnia sercowego, do której nie dochodzą ludzka krew oraz tlen, ulega wówczas martwicy. Zawał na ogól obejmuje lewą komorę serca, prawej dotyczy znacznie rzadziej. Po dotarciu pacjenta na izbę przyjęć szpitala lekarz zbiera wywiad oraz bada pacjenta (zobacz: Jakie badania wykonuje się w celu rozpoznania zawału serca?). Na podstawie zgłaszanych dolegliwości i występowania u pacjenta czynnikow ryzyka zawalu serca (zobacz: Czynniki ryzyka dolegliwości wieńcowej) może podejrzewać zawał serca z większym albo mniejszym prawdopodobieństwem. W niektórych krajach (ostatnio również w Polsce) propaguje się dostęp przeszkolonych osób do defibrylatorów, w celu leczenia właściwego nagłego zatrzymania krażenia u osob z zawałem mięśnia sercowego. Obraz EKG w przebiegu zawału serca może być też nieprawidłowy albo (rzadziej) prawidłowy (zobacz: Elektrokardiogram). Z punktu widzenia praktycznego w ocenie EKG duża rolę odgrywa pomiar wychylenia tzw. odcinka ST. Skoro lekarz rozpoznaje uniesienie odcinka ST, zwykle kieruje chorego od razu na zabieg koronarografii oraz angioplastyki balonowej, bo najprawdopodobniej tętnica odpowiadająca za zawał serca całkowicie się zamknęła. Mówi się wówczas o tzw. zawale serca z uniesieniem odcinka ST (ST elevation myocardial infarction – STEMI). Lekarz, jeśli istnieje podejrzenie zawału, dokonuje pomiarów tętna, ciśnienia krwi i podłącza chorego do stalego monitoringu. Wykonuje EKG i zapewnia stały dostęp do żyły poprzez założenie kaniuli albo w cięższych przypadkach wkłucia centralnego. Podaje tlen, ktory powinien być też nawilżony oraz podawany z prędkościa 2-4 litrów na minutę. Powinien pobrać ludzka krew do badań i walczyć z bólem. Objawem typowego zawału serca może być ostry bol odczuwany w środkowej części składowej klatki piersiowej, za mostkiem. Pacjenci określają jego jako pieczenie, rozpieranie, rozrywanie, ucisk albo dławienie. Skoro trwa krótko (kilka minut), najprawdopodobniej może być to także bol wieńcowy – typowy objaw dolegliwości niedokrwiennej serca. Kiedy utrzymuje się dlużej (nawet pół godziny), zwykle oznacza atak serca. Ale nie zawsze tak jest. Zawał może bowiem dawać objawy, które zwykłemu człowiekowi zbyt trudno powiązać z sercem. Niezwykle istotnym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce zawału serca może być oznaczenie stężenia troponiny. Skoro może być ono zwiększone, u chorego z charakterystycznym bólem w klatce piersiowej można rozpoznać zawał serca także przy prawidłowym wyniku EKG. W etapie przedszpitalnym/medyczno ratunkowym stosuje się tzw. schemat MONA (Morfina, O-tlen, Nitrogliceryna i Aspiryna). Pacjentowi podaje się mieszaninę tlenu z powietrzem maską twarzową, nitrogliceryne 0,4-0,8 mg podjezykowo; aspiryna 300–500 mg doustnie; dożylna analgezja (Morfina); metoprolol p.o./i.v.; infuzja dożylna nitrogliceryny (jeśli ciśnienie pozwala) z infuzją 0,9% NaCl. Również może być ważne stworzyć kardiomonitoring – w ciągu transportu pacjent musi być też monitorowany, by w adekwatnej chwili diagnozować zaburzenia rytmu serca.
To ważne: skala spustoszeń poczynionych w sercu poprzez zawał zależy zwykle od czasu, w jakim chory trafi do szpitala. Zasada może być jedna – im szybciej, tym większe szanse na wyzdrowienie. W ciągu 3, także 6 godzin można przeprowadzić zabieg udrożnienia naczynia, a skoro nie może być to także możliwe – podać środki leczenia rozpuszczajace zakrzep. Ale po 12 godzinach od pojawienia się ostrego bolu zawalowego niewiele można wiec już zrobić. Czesto kończy się to także śmiercią. Zawal serca zdiagnozowany odpowiednio wcześnie leczy się najczęściej połączeniem metod farmakologicznych oraz zabiegowych. W wyjatkowych sytuacjach, gdy nie posiada dostepu do pracowni hemodynamiki, stosuje się jedynie leczenia właściwego farmakologiczne. Podczas zawału serca nie można dopuścić do stworzenia się zakrzepów, i dlatego podaje się na samym początku kwas acetylosalicylowy (aspiryna) w dawce co najmniej 300 mg (aktualnie podanie aspiryny traktowane może być jako rutynowe postepowanie przedszpitalne),obecnie zaleca sie także rutynowe podawanie klopidogrelu w dawce 300 mg albo 600 mg u owych pacjentów, u których planujemy PCI i heparynę w dawce 40-70 j.m./kg. Płytki krwi, W każdym przypadku podejrzenia zawalu (potwierdzonego albo nie) pacjenta należy pilnie oraz jak najszybciej dostarczyć do specjalistycznego ośrodka z dyżurną pracownią hemodynamiczną albo oddziałem kardiochirurgii interwencyjnej. Jeśli pacjent żwawo dotrze do szpitala, lekarze przystąpią do udrożnienia tętnic zaczopowanych poprzez zakrzep. Powinny np. wprowadzić do tętnicy cienki cewnik oraz poszerzyć specjalnym balonikiem zwężone naczynie. Natomiast w miejscu najbardziej zarośniętym poprzez blaszki miażdżycowe zakłada się stent (rurka z siateczki), który rozpręża się w naczyniu, rozszerza jego ścianki oraz ludzka krew może swobodnie przepływać. Zawał, który wydawał się w pierwszym rozpoznaniu rozległy, po zastosowaniu nowoczesnych technik leczenia właściwego może się okazać mniej groźny. A powstała po nim blizna, czyli całkowicie obumarła, zniszczona tkanka, zajmie jedynie niewielki ten fragment mieśnia sercowego. Zmniejszenie ryzyka może być możliwe poprzez ścisłe przestrzeganie zasad profilaktyki wtórnej. Polega ona na wdrożeniu zasad tzw. zdrowego stylu życia, redukcji wszystkich czynników ryzyka dolegliwości sercowo-naczyniowych i stosowaniu lekow. Konieczne może być zwiększenie aktywności fizycznej, zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie spożycia alkoholu, zmniejszenie masy ciała i stosowanie adekwatnej diety. Zawał obejmujacy swoim zasięgiem mięsień prawej komory serca, pomimo że nie częsty może być przypadkiem szczególnym, w którym postępowanie różni się od procedur przyjętych w zawale lewokomorowym. Zawał prawej komory najczęściej przebiega z bradykardią oraz blokiem przedsionkowo-komorowym, ze względu na towarzyszące uszkodzenie węzła przedsionkowo-komorowego, zaopatrywanego w ludzka krew poprzez prawą tętnicę wieńcowa. W ostrej fazie zawału nie wolno stosować azotanow (nitrogliceryna) i diuretykow. Należy zwalczać hipotonię wlewem płynów infuzyjnych i podawaniem leków o działaniu inotropowym dodatnim. W przypadku znacznie nasilonej bradykardii, kiedy może być to także możliwe, należy zastosować czasową stymulację celem uzyskania poprawy hemodynamicznej. Zwiekszenie powrotu żylnego do prawej komory można uzyskać układając chorego w pozycji Trendelenburga.
Pamiętaj – jeśli podejrzewasz u siebie (lub innej osoby) świeży zawał serca, czekajac na pogotowie, zażyj bądź podaj choremu 2 tabletki zawierające kwas acetylosalicylowy. Posiada on właściwości przeciwzakrzepowe, dzięki czemu zmniejszy straty, jakie zawał poczyni w sercu, być też może uratuje życie, ale na pewno nie zaszkodzi. Inaczej może być z nitrogliceryną, która rozszerza naczynia oraz obniża ciśnienie krwi. Można ją podać jedynie wtedy, kiedy mamy absolutną pewność, że nastąpił świeży zawał. Kiedy przyczyny dolegliwości, np. zasłabnięcia, nie sa znane, podanie tego leku może pogorszyć stan chorego. Każdy pacjent po zawale serca (o ile nie posiada bezwzględnych przeciwwskazań) do końca życia powinien zażywać kwas acetylosalicylowy, statynę, beta-bloker oraz inhibitor konwertazy angiotensyny albo w przypadku nietolerancji leków z tej grupy – antagonistę receptora angiotensyny i corocznie szczepić sie przeciwko grypie. Dodatkowo poprzez 12 miesięcy zaleca się stosowanie klopidogrelu albo innego leku, który w podobnym mechanizmie jak klopidogrel hamuje agregację płytek krwi (prasugrel, ticagrelor). Leczenie zachowawcze oraz obserwacja chorego, czyli odstąpienie od udrożnienia zablokowanego naczynia wieńcowego przy świeżym zawale (za pomocą angioplastyki albo leków trombolitycznych) wobec obecnej wiedzy medycznej należy uznać za poważny błąd w sztuce lekarskiej, istotnie zagrażajacy życiu pacjenta oraz powodujący w przyszłości duża szansę na to, iż chory zostanie inwalidą. Jeśli ośrodek nie posiada możliwości wykonania angioplastyki albo podania lekow trombolitycznych to także pacjent ze świeżym zawałem nie powinien do takiego ośrodka trafić. Male, lokalne szpitale, bez pracowni kardiologii inwazyjnej oraz pracowni hemodynamiki, nie powinny przyjmować pacjentów ze świeżym zawałem serca, ale kierować ich do ośrodków specjalistycznych. Zawał oznacza martwicę narządu albo tkanki wywołana niedokrwieniem. W zależności od miejsca niedokrwienia mowi się o zawale serca, płuca albo tkanki mózgowej. W ostatnim przypadku mamy do czynienia z udarem niedokrwiennym mózgu. Na chwilę obecną nie istnieje miejsce w Polsce oddalone od właściwie wyposażonego ośrodka o wiecej niż 80 km, co gwarantuje dowoz pacjenta w czasie mniejszym niż 1 godzina. Zespoły Ratownictwa Medycznego wyposażone są w sprzęt teleradiologiczny pozwalający wykonać niezbędne badania (w tym oznaczenie markerów zawału[potrzebne źródło] oraz wykonanie EKG) podczas transportu oraz przesłanie wynikow za pomocą radia do ośrodka wciąż jeszcze przed przybyciem chorego, który (jeśli zawal zostanie potwierdzony) może od razu trafić na zabieg. W przypadku zawału serca martwica obejmuje mięsień sercowy. Początkowo w wyniku niedokrwienia komórki mięśnia sercowego (kardiomiocyty) przestają sie prawidłowo kurczyć, a następnie się rozpadają, w wyniku czego znajdujące sie w nich substancje przedostaja się do krwi. Przykładem takiej substancji może być troponina, która wykrywa się we krwi pacjenta z zawałem serca. W miejsce martwych kardiomiocytów z czasem pojawia się blizna. Postępowanie w poźnym zawale, kiedy pacjent trafil na oddział po więcej niż 12 godzinach od początku bólu nie może być jednoznaczne. Zakłada się jednak, że wykonanie angioplastyki w takim przypadku należy odłożyć do powstania blizny, ale docelowo zabieg udrożnienia wykonać. Na razie istnieje nadto mało dowodów naukowych, które mogłyby jednoznacznie określić postepowanie w takich przypadkach.
Leki na wszystkie choroby 